Category Archives: rant

Kleuter

Posted on by

[Column verscheen eerder in Friesch Dagblad van 3 maart 2017. Hier de PDF-versie]

Olie- en gasbedrijf Shell heeft – zo blijkt uit een prima reconstructie van Jelmer Mommers voor De Correspondent – zelf al in 1986 op papier gesteld wat de grimmige gevolgen zijn van het verbranden van kolen, gas en olie. Op basis van die feiten en toekomstscenario’s werd door Shell in 1991 een film gemaakt die De Correspondent voor ons heeft afgestoft. Dat de video een kwart eeuw oud is, zie je. Maar je hóórt de waarschuwende stem die pas veel later gemeengoed werd: klimaatverandering zal wereldwijde gevolgen hebben. Verhoging van CO2 in de atmosfeer, de stijging van de zeespiegel, grillige weerpatronen, klimaatvluchtelingen, noem maar op, alles zit in de film. Met uitzondering van de VVD – vreemd genoeg nog steeds gestuurd wordt door klimaatontkenners – is daar 25 jaar later wereldwijd consensus over, van Greenpeace tot Pentagon.

Dat die film kwam is logisch: Shell plukt in veel landen de beste studenten en wetenschappers uit de universiteiten. Daarmee is het bedrijf als geen ander in staat inzicht te geven in de gevolgen van winning en gebruik van brandstoffen. Wetenschappers in dienst van Shell deden het werk dat van verantwoordelijke werknemers verwacht wordt en deelden dat met het publiek.

De winstmachine Shell heeft echter sinds die tijd door directe lobby en door dubieuze bijdragen aan klimaatdiscussies die eigen conclusie proberen te verstoppen en te ontkrachten. Het publiek werd daarbij getrakteerd op teksten als die van topman Van Beurden in Nieuwsuur: “ik pomp alles op wat ik kan oppompen om de vraag te vervullen”.

In Nederland pompt de NAM (50% van Shell) het aardgas op. De Asser echtbank oordeelde deze week dat NAM ook aansprakelijk is voor immateriële schade door de aardbevingen in Groningen. Ook logisch, zou je zeggen. Veertig jaar lang stond iedereen te juichen rond de Grote Gaskraan en verjubelden wij de gasbaten voor een forse maar tijdelijke verbetering van de welvaart. Shell profiteerde op grote schaal mee. Nu duidelijk is dat dat schadelijk was voor mens, milieu en klimaat, moet je daar verantwoordelijkheid voor te nemen. Niet om in het gevlei te komen of voor de PR, maar omdat het normaal is, en van volwassenheid getuigt. Dat steeds weer rechters en politici er aan te pas moeten komen om Shell bij de les te houden, is van de zotte.

Het is bizar om te zien hoe de collectieve som van handelen van slimme, betrokken en verantwoordelijke werknemers leidt tot gedrag dat je van een kleuter niet accepteert.

Doen alsof je iets niet gezegd hebt; beterschap beloven en dan onder elke verantwoordelijkheid proberen uit te wurmen; zo snel mogelijk de snoeppot leeg eten; verwarring zaaien over belastende kennis.

Het is bizar om te zien hoe de collectieve som van handelen van slimme, betrokken en verantwoordelijke werknemers leidt tot gedrag dat je van een kleuter niet accepteert.

Als Shell je buurman zou zijn, zou je je wel twee keer bedenken om daar je auto aan uit te lenen. Waarom geven we dan een dergelijk bedrijf namens de samenleving de verantwoordelijkheid om kostbare grondstoffen aan onze bodem te onttrekken.

“Action now, is seen as the only safe insurance”. De voice-over van de Shell-video uit 1991 geeft ondubbelzinnig de harde conclusie die het Shell-bedrijf van 2017 zich zelf zou moeten aantrekken.

Waarom? Simpel, omdat volwassenen verantwoordelijkheid nemen.

Zonneparken als windmolens zo groot

Posted on by

Minister Kamp heeft voor 2017 maar liefst 12 miljard subsidie beschikbaar gesteld voor duurzaam opgewekte energie. Dat geld gaat onder andere naar nieuwe windturbines, grootschalige zonnestroom-installaties en aardwarmteprojecten.

Daarmee is de kans dat er bij u in de buurt wordt gezocht naar percelen en daken om daar zonnepanelen op te leggen weer een stuk groter. 

Dat is goed nieuws voor de noodzakelijke omslag naar duurzame energie. Dat kan voor u als bewoner behoorlijk slecht nieuws zijn als er voor uw huis opeens een woud van panelen oprijst. 

We begrijpen dat op het weidse Friese land niet zomaar windturbines van 200 meter hoog worden toegestaan, maar zonneparken van 400 meter breed hebben óók invloed op de ruimtebeleving.

Die nieuwe zonneparken kunnen tientallen voetbalvelden groot zijn. Het kost je gauw een half uur om er omheen te wandelen. Niet zelden komen die ook in de buurt van bebouwing te liggen; dat is zelfs een landschappelijke eis van de provincie.

Helaas ontstaat vaak de discussie met omwonenden nádat de bestemming is aangepast door de gemeente en de vergunning verleend. Dat maakt het voor bewoners lastig zo niet onmogelijk om nog verbeteringen in het plan aan te brengen of het aan te passen aan collectieve wensen. Laat staan te komen met alternatieven voor het project.

In deze krant stonden in dezelfde week twee berichten over een zonnepark-informatieavond. Eén geschreven vanuit het perspectief van de ontwikkelaar en één met reacties van omwonenden. Uit weinig was duidelijk dat het verslagen betrof van dezelfde avond. De projectontwikkelaar had land gevonden waar hij panelen wilde neerleggen. Goed voor de duurzaamheid en goed voor het bedrijf. Een plan met landschappelijke inpassing was klaar en de vergunning bijna rond; een duidelijk en positief verhaal.

In het andere artikel kwamen bewoners aan het woord die compleet verrast waren door de plannen waar zij – voor het eerst! – mee geconfronteerd werden. Tijdens de presentatie van de uitgewerkte (en dus reeds vergunde) plannen werd enkele bewoners duidelijk dat het ruime uitzicht over de weilanden in één klap zou verdwijnen. Dat viel, volstrekt begrijpelijk, verkeerd.

De gemeente zag geen rol voor zich weggelegd omdat het proces van bestemmingsplan-aanpassing en vergunningsverlening volgens de regels was verlopen. U leest de komende weken ongetwijfeld hoe het verder gaat. Laten we hopen dat dit proces zich ten goede keert en dat bewoners, gemeente en projectontwikkelaar er gezamenlijk uitkomen.

Minister Kamp gaf deze week in de Energieagenda aan dat gemeenten verantwoordelijkheden krijgen in de energietransitie. Gemeenten hebben nu de plicht, en straks dus ook de verantwoordelijkheid, om met bewoners en lokale ondernemers de energietransitie te plannen én toe te zien op juiste uitvoering. 

Dat vergt nu al een andere kijk op het bestaande stelsel van vergunningen en inspraak. Dan kun je als gemeente niet langs de zijlijn staan om toe te zien hoe bewoners en ontwikkelaars elkaar te lijf gaan. Dan moet je daar tussen staan; dan moet je als gemeente, helemaal vóór in het proces van visievorming en idee-ontwikkeling, alle partijen bij elkaar brengen en helpen gezamenlijk plannen te ontwikkelen. 

De kennis en ervaring die daarvoor nodig is, is in Fryslân aanwezig of wordt op dit moment ontwikkeld. De politieke en bestuurlijke moed om dergelijke processen met overtuiging in gang te zetten is echter nog schaars.

Het laatste waar we behoefte aan hebben is dat bewoners te hoop lopen tegen zonnepanelen zoals eerder tegen windturbines. De opgave voor de energietransitie die ons als samenleving wacht is te groot, en de kansen voor lokale, duurzame werkgelegenheid te uniek, om dergelijke processen in het honderd te laten lopen.

Heimwee naar Nixon

Posted on by

Het klimaatverdrag van Parijs is in relatieve sneltreinvaart, binnen een jaar, geratificeerd, vorige week op 4 november. Niet door het Nederlandse kabinet en kamer overigens – die zitten middenin de jaarlijkse Zwarte Piet discussie – maar wel door serieuze landen als Albanië, Ivoorkust en Tuvalu, om er maar een paar te noemen. Ook grote vervuilers als China, Brazilië en de Verenigde Staten hebben het verdrag geratificeerd. Met Trump nu in het Witte Huis is het maar de vraag of het verdrag vanuit die hoek het zelfde gewicht krijgt als we een week geleden nog dachten, maar de vaart zit er in en de geest is uit de fles.

De gevolgen van het verdrag zijn nog niet duidelijk; ook Nederland zal plannen moeten maken om de uitstoot van broeikasgassen enorm terug te brengen.

En dan moeten we ons toch weer zorgen maken. Want dit verdrag verhoudt zich slecht tot waar de Nederlandse politiek zich dezer weken mee bezig houdt. Om te beginnen botst ‘Parijs’ met andere verdragen. Op dit moment zijn een aantal verdragen zoals CETA (tussen de EU en Canada) en TTIP (tussen de EU en de VS) onderwerp van discussie of onderhandeling. De doelstelling van deze handelsverdragen is groei in handelsvolume. Dat betekent dus nog meer spullen in zwaar vervuilende schepen over de Atlantische Oceaan; dat staat echter haaks op de opgave van Parijs om die vervuiling aan te pakken. We zullen mínder in plaats van méér moeten produceren en we zullen méér dichtbij moeten gebruiken in plaats naar verre oorden te verslepen. Dat is geen isolationisme of anti-globalistisch sentiment, dat is zinvolle, wenselijke klimaat-politiek. In een vreemde omweg zou overigens juist President Trump hier een grote rol in kunnen spelen; hij heeft aangegeven deze handelsverdragen niet te ondertekenen.

Terug naar Nederland. Dat het kabinet werkelijk geen enkel besef tentoonspreidt waar het Nederland naar toe moet leiden, blijft pijnlijk duidelijk. Juist na Parijs zijn op het gebied van energie maatregelen genomen die diametraal ten opzichte van Parijs liggen. Allereerst is er door minister Kamp vorige week voor meer dan 2 miljard euro subsidie opzij gelegd voor kolencentrales om daarin Amerikaans hout – ook weer met vervuilende schepen vervoerd – te verstoken. Door eerst bakken met geld te geven aan buitenlandse kolenboeren vangen helaas prachtige, lokale projecten van (Friese) zonnestroom-initiatieven bot bij het subsidieloket.

vvd_tweet_vroemvoemDit jaar werd de maximumsnelheid op nog meer autowegen verhoogd en minister minister Schultz aast op nog meer – ze ziet het 130-kilometerbord als haar belangrijkste nalatenschap. De landelijke VVD twitterde daarop blij met de hashtag “#vroemvroem”, alsof het Nederlandse volk kleuters zijn. Ieder kind weet dat 130 kilometer per uur slecht is voor het milieu – je stoot per kilometer meer CO2 uit – en voor de veiligheid – drie maal zo veel dodelijke ongelukken op 130-wegen, zo bleek uit onderzoek.

 

In 1974 werd in de Verenigde Staten met een federale wet de maximumsnelheid teruggebracht naar 55 mijl per uur. Let wel: vijfenvijftig mijl per uur is nog geen 90 km/u! Decennia later kunnen staten zelf bepalen hoe hard er gereden wordt en is die maximumsnelheid op veel plekken verhoogd, maar nog steeds staat het getal ’55’ – nogmaals: dat is maar 88,5 km/u! – voor hoe hard een automobilist hoort te rijden. Die wet werd niet ondertekend door een ultra-linkse milieu-activist op sandalen maar door de Republikeinse president Nixon met het doel om brandstofbesparing op grote schaal mogelijk te maken. Iets van die geest zouden wij in het Nederlandse kabinet nu kunnen gebruiken.

Wie had kunnen denken dat wij in november 2016 nog zouden terugverlangen naar Nixon.

Klomp boter

Posted on by

Zoals ik in deze kolommen vaker uitdraag, denk ik dat burgers een belangrijk aandeel hebben bij de overgang van fossiele naar duurzame energie.

Niet omdat het mij leuk lijkt dat in heel het land vrijwilligers hun kostbare tijd opofferen. Maar omdat achtereenvolgende kabinetten hebben verzuimd de noodzakelijke veranderingen in de energievoorziening uit te voeren, is dit de enige weg. De gevolgen van klimaatverandering komen steeds dichterbij. De energietransitie nog langer voor ons uit te schuiven, kunnen we ons niet meer veroorloven.

Klimaatverandering vereist daadkrachtig handelen. Het bestuur van dit land zou daarin voor moeten gaan, in plaats van in permanente verkiezingsstress op losse flodders reageren en met halfbakken oplossingen voor achterhaalde problemen voortdurend met te weinig komen.

Op de oude vuilstort ten noorden van Garyp laat de lokale coöperatie meer dan 27.000 panelen leggen. Op dit moment het grootste Nederlandse zonnepark in aanbouw.

Gelukkig is er ook goed nieuws – de rest van de wereld zit niet stil – traditionele vervuilers als China, India, de VS en het Europa waren snel met het ratificeren van het Klimaatakkoord van Parijs en dat zal daardoor sneller dan verwacht in werking treden. Wat dat voor implicaties heeft voor Nederland zal snel duidelijk worden. Treuzelen zoals dit kabinet doet zal niet meer worden gepikt; het is alle hens aan dek.

Ook uit Fryslân komt goed nieuws. Successen waar we trots op mogen zijn. Na jaren hard werken zijn er op dit moment een aantal initiatieven die met tastbare resultaten komen.

Twee voorbeelden: Garyp en Tjerkgaast

Als voorbeeld noem ik Garyp en Tjerkgaast: twee plekken in Fryslân waar lokaal, met enthousiaste mensen, hard gewerkt is aan collectieve zonneprojecten. En die recent hun inspanningen beloond zagen met feestelijke openingen.

In Tjerkgaast ging eind september het allereerste postcoderoosproject van start. Dat is een regeling waarbij je investeert in panelen op het dak van een ander waardoor je een gelijksoortig belastingvoordeel krijgt alsof de panelen op je eigen dak liggen. Zodoende is een groep mensen in het dorp samen eigenaar van panelen op het dak van een plaatselijke ondernemer. Vorige week vrijdag was de opening; de 225 panelen lagen te schitteren in de herfstzon. Er werd gespeecht, getoast en getwitterd. Een kleinschalig voorbeeld om te volgen.

In Garyp hebben ze het grootser aangepakt. Op de oude vuilstort ten noorden van Garyp laat de lokale coöperatie meer dan 27.000 panelen leggen. Op dit moment het grootste Nederlandse zonnepark in aanbouw. En door een bijzondere constructie komen de opbrengsten volledig ten goede aan de bevolking van Garyp. Een voorbeeld dat lastiger te volgen is, maar dat wel de richting aangeeft hoe burgers, bedrijven en gemeente kunnen samenwerken om schaalvergroting van zonne-energie mogelijk te maken. In 2017 wordt daar diepgroene zonne-energie opgewekt.

Die sjoemelstroom kan vervangen worden door eerlijke zonne- en windstroom uit de eigen omgeving.

Eén ding wordt nu schrijnend duidelijk: met dit soort initiatieven in de buurt kunnen Friese gemeenten het nu niet meer maken om ‘sjoemelstroom’ te blijven gebruiken. Deze grijze stoom die via nep-certificaten uit IJsland wordt ‘vergroend’ is met echte groene stroom uit eigen provincie uit den boze. Die klomp boter op het hoofd van Friese bestuurders is met de komst van groene Friese energie nog pijnlijker zichtbaar. Hoe kun je met een halfslachtige energie keuze als bestuur aan bedrijven en burgers vragen te investeren in duurzame ontwikkelingen?

Die sjoemelstroom kan vervangen worden door eerlijke zonne- en windstroom uit de eigen omgeving. Dus gemeenten, stop morgen met die rommel uit IJsland en ga het gesprek aan met Friese energie-initiatieven en ondernemers.

En, lezer, mocht u toevalligerwijs een wethouder of burgemeester spreken, vraag dan vriendelijk of de gemeente al van de sjoemelstroom af is. We moeten elkaar af en toe een duwtje in de goede richting geven – alle beetjes helpen.

Weg met draagvlak!

Posted on by

Zullen we iets afspreken? Laten we vanaf nu het woord ‘Draagvlak’ niet meer gebruiken, althans niet meer in de betekenis die er aan gegeven wordt bij het plannen van een windturbine of zonnepark.

Draagvlak betekent letterlijk het vlak dat een last draagt, zoals een kastplank of een vliegtuigvleugel. En op zich is er niets mis met het woord zelf; het is een nuttig, technisch woord. Het begrip is echter de afgelopen jaren té besmet geraakt door adviseurs, veranderingsmanagers en beleidsambtenaren. Bij hen wordt het ‘vlak’ de bewoners in een dorp of wijk en de ‘last’ een hoge windmolen of groot zonnepark. Dat draagvlak moet “gecreëerd” worden middels “strategieën om weerstand te verminderen”. En dan gaat het in de praktijk al snel fout. Burgers zijn geen kleuters – zij laten zich bij dit soort plannen niet meer verleiden door een leuk vormgegeven folder of een juichend verhaal van de wethouder.

Wij willen burgers ín het buurthuis met een viltstift bij een planbord en niet briesend buiten met een spandoek. 

Anders dan bij de bouw van een loods op een industrieterrein of de uitbreiding van een keuken, gaat het bij vergunningen voor duurzame energie (windturbines of zonnestroomparken) over maatschappelijk wenselijke zaken die de lokale, ruimtelijke beleving op de kop kunnen zetten. Het kan nuttig zijn én vervelend tegelijk. En dan wordt het lastig: ikzelf ben helemaal vóór windmolens maar niet voor die hele grote; en zeker niet op elke plek. Als die bij mijn dorp zouden kunnen komen wil ik daar zelf, met mijn buurtgenoten, over kunnen discussiëren en, uiteindelijk, beslissen.

Voor zo’n discussie is de schaal van de gemeente eigenlijk niet de juiste. Als voorbeeld, ik woon in de gemeente Súdwest Fryslân. Die strekt van Breezanddijk tot Raerd en van Kimswerd tot Reaklif, plekken die hemelsbreed 30, 40 kilometer uit elkaar liggen. Als er bij Abegeasterketting of in Duinterpen-Sneek een groot zonnepark gepland wordt, moeten bewoners van dát buurtschap of díe wijk het recht hebben over dat plan te beslissen, voordat de gemeenteraad als vertegenwoordiger van de hele gemeente daar een klap op geeft.

Voor overheden is dat wel wennen, die burgers aan tafel. Wij willen burgers ín het buurthuis met een viltstift bij een planbord en niet briesend buiten met een spandoek. Willen we een actieve samenleving waarin bewoners zelf helpen schrijven aan plannen voor duurzame energie dan gaat dat natuurlijk voorbij aan draagvlak creëren middels een uitgekiende mediastrategie.

Maar wat komt er dan voor in de plaats? Daar heb ik wel een idee over.

Laten we van nu af aan spreken over acceptatie & participatie als voorwaarden voor de succesvolle inpassing van duurzame energie.

Acceptatie betekent dat zowel de gemeente als de direct betrokkenen – burgers, bewoners in welke vorm dan ook georganiseerd – akkoord gaan met de plannen.

Participatie kan op vele manieren maar de inzet is lokale betrokkenheid bij beslissingen over aard en grootte van het project, de financiering, bouw, onderhoud, gebruik van ruimte en afname van duurzaam opgewekte stroom. Succesvolle participatie maakt acceptatie simpeler.

acceptatie & participatie als voorwaarden voor de succesvolle inpassing van duurzame energie.

Er blijven in dit model een hoop vragen open staan en natuurlijk is dit proces nog lang niet uitgekristalliseerd.

Laten we in Fryslân leren van de problemen die er zijn bij windparken in de rest van Nederland. En laten wij nu, bij de inpassing van grootschalige zonne-energie, nieuwe processen rond MienskipsEnergie goed testen. Zodat er zonneparken verschijnen waar burgers stroom van krijgen en trots op zijn. En wellicht dat we dan de komende jaren een beter proces hebben om kleinschalige windenergie in Fryslân weer mogelijk te maken.

Wie weet.

Fryslân geen wingewest – Gasgebouw toe aan renovatie

Posted on by

Het lijkt erop dat door verlaging van de gasproductie in Groningen, de provincie beduidend minder door grote aardbevingen wordt getroffen. Dat is, voorzover men daar nog over durft te spreken, pure winst voor de veelgeplaagde Groningers.
Maar niet iedereen staat te juichen bij het besluit van minister Henk Kamp het Groninger productieplafond, dat is de maximale hoeveelheid aardgas die per jaar in Groningen naar boven gehaald kan worden, nogmaals naar beneden bij te stellen.

Want Kamp geeft tegelijkertijd ruim baan aan exploitatie van gasvelden buiten het Groningse. Daar kunnen NAM en een aantal buitenlandse energiebedrijven die gas omhoog willen halen, juist vol aan de bak. Die regio’s kunnen zich opmaken voor een rol als nieuw wingewest.

Het Gasgebouw heeft de afgelopen jaren geen scheuren opgelopen terwijl het fundament duidelijk rot.

Zo ook in Fryslân. Onze provincie levert gemiddeld zo’n 4 procent van het landelijke gas en dat percentage zou de komende jaren kunnen stijgen. Bij de Waddeneilanden wordt gekeken naar locaties en in Súdwest-Fryslân zijn de vergunningen al afgegeven. Winning is zeker niet nieuw in deze provincie maar met de kennis die we nu hebben moeten we niet zomaar nieuwe winning toestaan. De veronderstelde bodemdaling en mogelijke verontreiniging van watervoorraden zijn grote zorgen voor burgers en bedrijven. Juist in Fryslân.

Natuurlijk kunnen we niet in één keer zonder gas. Natuurlijk zijn er nog contracten met het buitenland die moeten worden afgebouwd. Die kunnen we niet zomaar in de prullenmand werpen. Maar al het gas dat niet ab-so-luut nodig is moeten we rustig laten zitten. Dat is niets nieuws, dat weten we al jaren.

De ‘drill, baby, drill’-doctrine van de politieke partijen van de afgelopen tientallen jaren heeft er toe geleid dat er zeer waardevolle maar beperkte brandstoffen in korte tijd door heen gejaagd zijn. Voor de rijksbegroting ziet het er elk jaar leuk uit maar in feite maken we generaties na ons alleen maar armer. Zij zullen moeten investeren in nieuwe energievoorzieningen zonder dat zij daar de opbrengst van ons gas voor kunnen gebruiken.

Ik zeg ‘wij’ en ‘ons gas’, maar zo zien de beslissers in het Gasgebouw, een bizar-ingewikkelde publiek-private samenwerking tussen Shell, Exxon en de Nederlandse staat, dat overigens niet. Zij zitten aan de gaskraan, het gas is van hen en zíj bepalen wat er mee gebeurt. Energiebedrijven willen winst maken met de winning van zoveel mogelijk gas, ook in Fryslân, en wie houdt ze tegen? Tegen wat of wie moeten de Friezen eigenlijk protesteren?

De ‘drill, baby, drill’-doctrine heeft er toe geleid dat er zeer waardevolle maar beperkte brandstoffen in korte tijd door heen gejaagd zijn.

Dáár zit ‘m de kneep. De volstrekte intransparantie die publieke discussies over gas onmogelijk maakt wordt heel bewust in stand gehouden door onzichtbare hoofdrolspelers. Met name het Gasgebouw onttrekt zich aan maatschappelijk-logische en -economische beslissingen en is immuun voor elke vorm van toezicht. Het wrange is dat een handjevol journalisten meer weet te achterhalen dan 150 Tweede Kamerleden bewapend met enquêtebevoegdheid.

Het Gasgebouw heeft de afgelopen jaren geen scheuren opgelopen terwijl het fundament duidelijk rot. Er zit niets anders op; willen we tot goede beslissingen komen over de toekomst van gaswinning, moeten we eerst zelf de sloop en verbouwing ter hand nemen. En dat is een taak waar wij onze vertegenwoordigers mee op pad moeten sturen.

Sober

Posted on by

Wij leven in een land waar sociaal-democratische kamerleden de 130-km bordjes vasthouden die minister Schultz van Haegen van Infrastructuur en Milieu met een triomfantelijke grijns de berm in slaat. In een veelstemmig koor roepen specialisten dat het een Zeer Slecht Idee is: slecht voor de verkeersveiligheid, slecht voor halen van de uitstootnormen in steden, slecht voor verminderen van brandstofgebruik, slecht voor het volksgezondheid in het algemeen en funest voor de halen van de door de rechter aangescherpte CO2-doelstellingen.

Er zijn geen redenen te verzinnen waarom 130 km per uur rijden op dit moment nuttig zou kunnen zijn. Dit is nationale appeasementpolitiek gebaseerd op het onderbuikgevoel van ontevredenen. Met onmatigheid als norm voor succes.

Het is symptoom voor het ongebreideld consumentisme dat ons al decennia verleidt tot aanschaf van nog meer spullen, tot nog sneller rijden, tot nog meer eten en tot nog verder weg vakantievieren. Terwijl bijna iedereen – na al die bewustwordingscampagnes – wel door heeft dat deze levensstijl niet houdbaar is. Bij lange na niet.

Laten we er geen doekjes om winden. Zonder enige dwang zal het ons niet lukken onszelf te veranderen. Willen we voor onze kleinkinderen een goed te bewonen planeet achter laten zullen er een hoop zaken moeten veranderen. Wezenlijk veranderen. Uiteindelijk ligt de oplossing niet in het beter scheiden van afval, een paar gram minder vlees eten, af en toe carpoolen en beloven dat je over tien jaar de uitstoot van enkele bepaalde gassen hebt verminderd. De oplossing zit in het denken, het zit in ons eigen hoofd.

Onlangs was ik bij een gelegenheid waarbij een vooraanstaand Fries bestuurder gevraagd werd of hij een soberder levensstijl zou willen voorstaan. Hij antwoordde dat dat absoluut beter zou zijn om een veelheid aan redenen, maar dat hij zich niet zou willen branden door zich daar publiekelijk over uit te spreken, laat staan een zekere mate van soberheid te willen opleggen.

Eerlijk maar treurigmakend. Politici weten als geen ander welk handelen de toekomst van onze kleinkinderen veilig stelt, maar durven het niet eens hardop te zeggen. Het staat té haaks op het huidige idee van vrijheid tot consumeren. Terwijl wij – in die vrijheid – alleen maar sneller uitkomen op een punt waar we juist niet willen zijn.

Als het niet lukt collectief, vrijwillig te matigen dan eindigt onze reis door dwang, verbod of erger. Dan verwarmen cafés ’s winters de terrassen totdat Poetin plots het gas uitdraait. Dan blijven we elke dag vlees eten zolang er nog oerwoud is dat kan wijken voor veevoer. Dan blijven we 130 scheuren tot de dag dat diesel op de bon gaat.

De mens heeft ook een ingebouwd mechanisme – matig zijn. Vergeten, door een enkeling gekoesterd maar bij velen in de waakstand. Politici van alle partijen – maar zeker de Christelijke – kunnen dit vlammetje nieuw leven inblazen. Als ze vooruitkijken, als ze hun ‘roots’ volgen, als ze dapper zijn.

Voor eerdere generaties was soberheid een deugd. Dat – behoudens enkele feestelijke momenten in het jaar – elke dag zuinig met grondstoffen, met brandstoffen, met eten omgegaan moest worden.

Dat was voor hen geen keuze. Voor ons is het wel. Nu nog.

Draagvlak – dat zijn we zelf

Posted on by

Het huidig instrumentarium voor de planning van windmolens en zonneakkers houdt niet over. Gemeenten regelen alles kort gezegd met een bestemmingsplan en daarna via een vergunningstraject.

Dat voldoet prima voor de aanbouw van een serre of voor de inrichting van een bedrijventerrein. Maar duidelijk niet voor de inpassing van nieuwe, industrieel ogende installaties; hoge windmolens of – in Fryslân – grote zonneweides, zo maar midden in de ruimte die we zo waarderen. Om maar niet te spreken over de Rijkscoördinatieregeling waarmee minister Kamp overal overheen walst. Dat is de grote draagvlakverdelger.

Deze week gaf B&W van Heerenveen een voorzet die denk ik de juiste kant op gaat. De gemeente geeft aan waar grotere zonneweides kunnen worden ontwikkeld. Je praat dan al snel over enkele tientallen voetbalvelden groot. Die worden bij inschrijving gegund aan projectontwikkelaars, de professionele partijen die grootschalig aan de slag gaan.

Daarnaast, en dat maakt het bijzonder, krijgt elk dorp in de gemeente Heerenveen – naar behoefte – een lap grond toegewezen die ingezet kan worden om een zonneweide voor het hele dorp op te ontwikkelen. Zeker als de grond ‘stekkerklaar’ wordt opgeleverd – dus met de juiste infrastructuur – en er een goede regeling komt voor vergunningsverlening (leges!) kan dat een prima voorbeeld zijn voor andere gemeenten.

Het probleem dat de gemeente over zichzelf afroept is wel meteen een hele cruciale: hoe laat je het dorp participeren? Hoe zorg je ervoor dat het collectieve element gewaarborgd blijft? De gemeente stelt dat het de mogelijkheid wil geven aan lokale energiecoöperaties – daar heeft ze er al drie van in het midden. Dat klinkt goed en iedereen heeft wel redelijk voor ogen hoe dat er uit zou moeten zien: breed gedragen club vrijwilligers met een ervaren bestuur, een paar jonge, ondernemende mensen en aarding in het bestaande verenigingsleven.

Maar ja, een coöperatie kan iedereen oprichten. En hoe weet je als gemeente zeker dat je te maken hebt met een coöperatie waar je langjarig mee in zee wil. Die coöperatie kan namelijk ook gevormd worden door twee snelle jongens die verder weinig op hebben met het dorp. In dat geval krijg je geheid ruzie in het dorp. Je zou ook Plaatselijk Belang – als vertegenwoordiger van het dorp – die taak in de maag splitsen. Maar ja, die zitten waarschijnlijk ook niet te wachten op nog meer werk als vrijwilliger; werk waar ze vaak ook niet de kennis of affiniteit mee hebben. Als gemeente zelf een coöperatie oprichten, zo van boven af, of door inschakeling van een hip Amsterdams bedrijf? Hoe-dan-ook geen goed idee.

Gelukkig is er in de Angelsaksische traditie een serie regels, de Rochdale Principles, die beschrijven hoe een echte coöperatie er uit zou moeten zien. In het kort: autonoom, democratisch, open, sociaal en, natuurlijk, lokaal & duurzaam. Met een kleine groep coöperaties ben ik bezig die als leidraad te gebruiken, en aan te passen naar de Friese dorpen. Deze idealen kunnen we onszelf en anderen voorhouden én naar werken – dat biedt meteen ook houvast voor gemeenten met de goede plannen zoals Heerenveen. Zo kunnen we korte metten maken met de te vaak gehoorde verzuchting van bestuurders dat ‘draagvlak ontbreekt’.

Draagvlak? Dat regelen we zelf. Wat zeg ik, dat zijn we zelf.

De jij-bak van Rutte

Posted on by

Als minister-president Rutte in Parijs het podium betreedt, moet hij zich voelen als een jongen die naar voren wordt geroepen om uit te leggen waarom hij het slechtste CO2-rapport van heel Europa heeft.
Zijn gratuite oproep op dat internationale podium, dat bedrijven, consumenten, steden en maatschappelijke organisaties meer moeten doen, leek vooral een jij-bak. Want deze groepen zijn op hun eigen terrein vaak beter bezig dan de Nederlandse overheid.
Maar goed, de koorts rond de klimaatconferentie heeft in november uiteindelijk toch de Nederlandse politiek bereikt. Vlak voordat de conferentie begon, heeft de Tweede Kamer iets van zich laten horen. Het begon met wat oprispinkjes en een paar nuttige, maar door partijpolitiek kansloze, voorstellen.
De Kamer met klimaatkoorts sprak plotseling ferm dat kolencentrales moesten worden gesloten. Vier jaar nadat toenmalig minister Verhagen er alles aan deed om de vergunningen rond te krijgen. En een maand nadat huidig minister Kamp aangaf dat de centrales de komende jaren veel biomassa moeten gaan bijstoken.
In dezelfde week werd bekend dat afgelopen jaar het kolenverbruik voor de elektriciteitsproductie met 27 procent was gestegen. Een nieuw ‘hoogtepunt’.
Maar ‘Parijs’ lonkt en opeens heeft de Tweede Kamer getallen in het vizier. Reductiedoelstellingen, door de rechter in een baanbrekend vonnis aangescherpt, liggen er. De CO2 uitstoot moet in 2020 met minimaal 25 procent zijn teruggebracht ten opzichte van 1990. Aan deze getallen liggen geen wetmatigheden of zorgvuldige berekeningen aan ten grondslag. De jaartallen zijn deelbaar door 10 en de procenten door 5. Makkelijk wensdenken.
Zulke doelstellingen worden later weer net zo makkelijk een decennium verder weggelegd en tegelijkertijd met een paar procentpunten verhoogd om toch iets van daadkracht te laten zien. Zoals een gokverslaafde de inzet verdubbelt om het verlies goed te maken en zichzelf nogmaals wijsmaakt dat het de volgende ronde wel gaat lukken.

Dit landelijk gedraai kan niet meer serieus genoemd worden. Kabinet, Tweede Kamer, Rutte: neem een voorbeeld aan de gemeenten, aan bedrijven, aan burgers en maatschappelijke organisaties. Een middelgrote gemeente in Nederland heeft vaak beter beleid op het gebied van duurzame ontwikkeling. En ze hebben vaak ook de bevlogen bestuurders die dat beleid handen en voeten geven. Een groot aantal bedrijven maakt vorderingen op het gebied van energiebesparing en verduurzaming van processen. Burgers leggen geld bijeen om te investeren in zonnepanelen of een dorpsmolen. Dat laatste overigens niet in Fryslân.
Wat ontbreekt is een goed perspectief vanuit Den Haag. Een perspectief waarmee we jaren, decennia mee vooruit kunnen. Waar bedrijven, burgers en maatschappelijke organisaties zich achter kunnen scharen. Waar lange termijn investeringen met een gerust hart op gedaan kunnen worden.

Zal er een Haags politicus opstaan die zich opwerpt als leider in deze omslag?

Dat is géén wensdenken. Dat is een vacature.

Verzet is noodzakelijk

Posted on by

Verzet tegen besluiten die door dit kabinet genomen zijn of waarschijnlijk genomen worden is noodzakelijk, schreef deze krant op 16 februari.
“Minister Kamp is bij uitstek de behartiger van de belangen van de energielobby. Ontmaskering van zijn vertragingsbeleid en zijn demagogie (…) is nu het eerste doel van het verzet.” (hoofdredactioneel commentaar Friesch Dagblad 16 februari 2015, pagina 2)

Forse bewoordingen. Toch verbazen mij deze woorden niet. Veel gemeenten en provincies hebben zichzelf vergaande doelstellingen opgelegd met betrekking tot het verminderen van energieverbruik en het stimuleren van het zelf opwekken van duurzame energie.

Veel burgers -zeker hier in Fryslân- zijn allang overtuigd van de absolute noodzaak om fundamentele veranderingen aan te brengen in onze energievoorziening. Meer en meer verenigen zij zich in duurzame collectieven en coöperaties. Deze krant volgt dat proces al jaren en geeft daar gedegen en kritisch commentaar op.

Waar het fout gaat, is inderdaad in Den Haag. Het beleid van minister Henk Kamp van Economische Zaken staat haaks op de weg naar duurzaamheid. Maar niemand protesteert, ook niet in de Tweede Kamer. Een kritische houding en verzet tegen zulk beleid is door vrede, veiligheid en consumentisme langzaamaan uit ons systeem verdwenen. En op die houding wordt nu door de krant terecht een beroep gedaan.

Daags na het voor Economische Zaken vernietigende rapport ‘Aardbevingsrisico’s in Groningen’ van de Onderzoeksraad voor Veiligheid, werden Terschellingers verrast door drastische plannen voor boren op en rond het eiland. In dezelfde week werd duidelijk dat er weer naar gas geboord gaat worden in Toppenhuzen, vlak bij Sneek. En nog steeds heeft het kabinet – ondanks verzet van praktisch alle Nederlandse gemeenten en de meeste provincies – schadelijke winning van schaliegas nog steeds niet uitgesloten. Door traineren en dan weer versnellen, door onderzoek op onderzoek op onderzoek op onderzoek te stapelen, bouwt Kamp langzaamaan onze omgeving om tot één groot mijnbouwgebied.

Een kritische houding en verzet tegen zulk beleid is door vrede, veiligheid en consumentisme langzaamaan uit ons systeem verdwenen.

De krant noemde de winning van gas als reden voor verzet. Ik ben het daar helemaal mee eens. Laten we daarmee beginnen, ook hier in Fryslân. Nu er -eindelijk -aandacht is voor de bezwaren van de Groningers, kan het niet zo zijn dat de Friese bodem nu aan de beurt is. Het moet snel afgelopen zijn met gaswinning op deze schaal, in heel Nederland. Wat nog rest aan gas moet in de bodem blijven zitten.

Verzet begint met kleine dingen.

Wordt er op ons een beroep gedaan om ons te verzetten, laten we dan stilstaan en luisteren. Wordt ons gevraagd een petitie te tekenen, laten we niet omkeren en doorgaan met winkelen. We moeten niet wachten tot iemand opstaat die onze strijd gaat voeren, maar laten we in dorpshuizen samen bepalen hoe we invulling geven aan energiebesparing. Laten we met onze voeten stemmen en grijze, vervuilende energie niet meer kopen. En laten we straks in het stemhokje onze stem alleen geven aan díe mensen die niet alleen in woord duurzaamheid belijden.

Energievoorziening is te belangrijk om aan minister Kamp over te laten. Zolang hij daar zit is verzet inderdaad noodzakelijk.